Nauczyciel: Szkoła po pandemii - bank dobrych praktyk

NASZA GRUPA

Cykl zajęć poświęcony jest budowaniu klimatu, bezpieczeństwa, integrowaniu się grupy, oraz wprowadzaniu młodzieży w normy panujące w grupie. Opracował Zespół ds. ewaluacji Szkolnego Programu Profilaktyki – A. Gronkiewicz i B. Jakuta

Zajęcia I

Cele:

• poznanie się uczestników ze sobą nawzajem z prowadzącym zajęcia,
• zawarcie wstępnego kontraktu,
• rozwój poczucia bezpieczeństwa w grupie – integracja grupy.

1. Przedstawienie się prowadzących zajęcia wraz z podaniem krótkiej informacji o celu zajęć. Informujemy, że celem zajęć jest lepsze wzajemne poznanie się uczestników, poznanie swoich mocnych stron, nauczenie się różnych sposobów bycia w grupie, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, jakie się w grupie pojawiają, oraz wspólna zabawa. Pytamy uczestników, czy chcą uczestniczyć w tych zajęciach.
2. Przedstawiamy się za pomocą imion – każdy następny powtarza imię swoje i poprzedników.
3. Przedstawienie się przy pomocy kłębka wełny lub sznurka: mówię swoje imię, gdzie mieszkam oraz co lubię, a czego nie lubię w ludziach (prowadzący zaczyna jako pierwszy).
4. Zabawa „Wszyscy, którzy” – Prowadzący mówi hasło, np. „wszyscy, którzy lubią jabłka – zamieniają się miejscami. Ten, kto podawał hasło, szuka dla siebie miejsca. Jaka osoba zostaje na środku, gdyż krzeseł (miejsc) jest o jedno za mało. Z kolei ta osoba podaje następne hasło zaczynające się „wszyscy, którzy…” itp.
5. Prowadzący zajęcia podaje ogólne normy, które mają obowiązywać na zajęciach. Są one wypisane na tablicy:
• To co, się tu dzieje, pozostanie między nami.
• Na zajęciach nie atakujemy się nawzajem fizycznie ani psychicznie (nie obrażamy się, nie używamy wulgarnych słów).
• Jeśli coś nam się nie podoba – chcemy wyjść lub zmienić zabawę – mówimy o tym.
6. Rozdajemy kartki, każdy uczestnik wybiera lub wymienia (zapisujemy):
• ulubiony kolor,
• ulubioną potrawę,
• ulubione zajęcie,
• miejsce, w którym chciałbym się teraz znaleźć.
Przypinamy karteczki i odczytujemy je w kręgu.
7. Każdy uczestnik przedstawia pantomimicznie, co potrafi robić dobrze (np. jeździć na rowerze) – inni zgadują, co przedstawiał. Aktora nagradzamy brawami. Jeśli grupa nie zgadnie, przedstawiający mówi, co przedstawiał i jeśli chce – pokazuje dalej.
8. Pożegnanie – krąg. Wszyscy wstają i puszczają „prąd” (uścisk dłoni niewidoczny dla innych, który musi dojść powrotem do osoby, która „prąd” puściła.

NASZA GRUPA

Zajęcia II

Cele:

1. Powitanie – „prąd”.
   a) wywiad grupowy – osoba stojąca na środku odpowiada na pytanie grupy. Prowadzący zaczyna jako pierwszy. Istnieje możliwość odmówienia odpowiedzi na pytanie.
2. Zabawa „Tunel oczu i rąk”. Uczestnicy dzielą się na dwie grupy, które stają naprzeciwko siebie tworząc szpaler z rękoma na barkach. Każdy po kolei przechodzi przez szpaler. Następnie każdy przechodzi przez rozsunięty szpaler i jest odprowadzany wzrokiem od początku do końca. Omówienie: jak się czuli w obu sytuacjach. Zwrócenie uwagi na wspólnotę odczuć i przyczyny takich odczuć.
3. „Co ludzie czują”. Odczytujemy z kartek lub podajemy z pamięci kilka przykładów sytuacji, w których wyraźnie zarysowują się emocje. Prosimy grupę o podanie nazw tych emocji. Następnie wypisujemy na kartonie nazwy emocji, które mogą przeżywać ludzie, dzieląc je na pozytywne i negatywne. Odróżniamy emocje od stanów, myśli, czynności itp.
4. Każdy z uczestników wybiera jedną emocję z listy i pokazuje je pantomimicznie – grupa zgaduje, co pokazał. Następna osoba musi wybrać inną emocję.
5. Pożegnanie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia III

Cele:

• cd. integracji grupy,
• cd. Zdobycie wiedzy o uczniach,
• poszerzenie wiedzy o uczuciach i sposobach ich wyrażania (werbalnym i niewerbalnym),
• uświadomienie różnicy między tym, co wyobrażamy sobie na temat cudzych zachowań i ich intencji, a tym, co one rzeczywiście oznaczają.

1. Powitanie – „prąd”.
2. Zabawa w „punkty”.
3. Zabawa pt. „Usypiacz”. Siadamy w kręgu, losujemy kartki, z których jedna wyznacza „usypiacza”. Usypiasz usypia mrugnięciem okiem do uczestnika. Ten usypia. Reszta obserwuje i próbuje odkryć, kto jest usypiaczem.
4. Przypominamy listę emocji. Uczestnicy dzielą się na pary. W parze jeden jest rzeźbiarzem, a drugi modelem. Każdy rzeźbiarz (na początku wybieramy np. trzy pary) rzeźbi jakąś emocję używając modela. Reszta odgaduje, co to za emocja. Jeśli nikt nie zgadnie, rzeźbi drugą z pomocą prowadzącego. Model biernie poddaje się rzeźbiarzowi. Należy uważać na fizyczne bezpieczeństwo modeli! Następuje wymiana – każdy z uczestników powinien być rzeźbiarzem, i modelem. Omówienie, co czuli w każdej ról? Czy łatwo jest pokazywać emocje? Które łatwo, a które trudno i dlaczego?
5. Każdy z uczestników ma za zadanie za pomocą słowa „ryba” oddać jakieś uczucie:
• oddanie uczucia tylko słowem,
• oddanie uczucia słowem i gestem,
• oddanie uczucia tylko gestem.
Omawiamy, podając informacje na temat przekazu werbalnego werbalnego i niewerbalnego oraz ich rlii w naszym życiu codziennym.
6. Wybieramy chętnych do zabawy. Każdy z nich wychodzi z Sali, po czym wraca i wykonuje wobec kogoś (lub całej grupy) gesty i ruchy, które zachęcałyby do czegoś. Grupa odgaduje, czego on chce, ewentualnie co czuje i co myśli. Prowadzący pomaga w odgadywaniu. Omówienie – rozróżnianie zachowań od intencji, uczuć i myśli.
7. Zakończenie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia IV

Cele:

• cd. Integracji grupy,
• rozwój empatii w grupie poprzez zauważenie podobieństw między uczestnikami,
• podnoszenie poczucia własnej wartości,
• poszerzenie wiedzy o uczuciach, ich podłożu i konsekwencjach.

1. Powitanie – „prąd”.
2. Zabawa ruchowa, np. wstępowanie do koła i występowanie z niego.
3. Rybacy i rybki” – jedna część grupy tworzy sieć łapiąc się za ręce, a druga usiłuje się przedrzeć się przez nią. „Sieć” trzyma się za ręce i stara się nie przepuścić „Rybek”.
4. Przygotowujemy kartki z imionami wszystkich uczestników i podajemy instrukcję, że teraz każdy będzie mógł powiedzieć w jednym pozytywnym zdaniu na temat wylosowanego uczestnika. Można podać przykłady takich zdań lub ich początek, np. lubię w tobie.., podoba mi się, gdy… itp.. Na kartki z imionami wpisujemy propozycje. Na koniec każdy otrzymuje kartkę ze swoim imieniem i wpisami. Kto ma ochotę, może odczytać treści swojej kartki lub podzielić się wrażeniami (odczuciami). Podkreślamy, że każdy ma swoje mocne strony.
5. Zabawa w marzenia. Prosimy uczestników o zamknięcie oczu i każdy ma wyobrazić sobie, o co poprosiłby złotą rybkę, gdyby nagle mogła ona spełnić jego dwa życzenia. Instrukcja: zamknijcie oczy i wyobraźcie sobie, że za chwilę przyjdzie do was prawdziwa złota rybka. Może ona spełnić tylko dwa wasze marzenia. Pomyślcie, o co poprosilibyście. Każdy uczestnik (zaczynamy od prowadzących) wypowiada głośno swoje życzenia. Jeśli ktoś nie chce, nie zmuszamy, ale zachęcamy, by podzielił się chociaż jednym marzeniem. W omówieniu podkreślamy wspólne wątki, które pojawiły się w marzeniach uczestników zajęć. Możemy na koniec poukładać marzenia w 3 grupy, np. praca – szkoła, życie osobiste, dobra ogólne (np. sprawiedliwość).
6. Przypominamy nazwy uczuć – najlepiej, gdy lista uczuć jest wywieszona w Sali podczas zajęć. np.
• czuję złość, gdy ………..
• czuję radość, zadowolenie, gdy ……….
• czuję smutek, rozpacz, gdy ………..
• czuję szacunek, podziw, gdy ………..
• czuję strach, lęk, gdy …………..
• czuję wstyd, gdy …………
Dzieci mają za zadanie uzupełnić nie dokończone zdania, następnie odczytujemy swoje kartki i zastanawiamy się w grupie, kiedy, w jakich sytuacjach ludzie przeżywają najczęściej spotykane uczucia, np.:
• złość, gniew,
• radość, zadowolenie,
• smutek, rozpacz,
• smutek, rozpacz,
• szacunek, podziw,
• strach, lęk,
• wstyd.
Uogólnimy te sytuacje, np. strach, lęk – gdy coś nam zagraża, gdy może stać się nam coś złego. Następnie zastanawiamy się, co najczęściej mamy ochotę wtedy robić (i co ludzie robią) w takich sytuacjach.
7. Grupa wspólnie wypełnia tabelkę:
• co przeżywam?
• uczucia Co wtedy robię?
• zachowanie co chcę osiągnąć?
• co mi to daje? czy mogę to osiągnąć inaczej?
• zachowanie
• gniew, złość krzyczę na kogoś rozładowanie napięcia pobiegać, walnąć w poduchę
W omówieniu tego ćwiczenia podkreślamy wpływ uczuć na nasze postępowanie i powiązanie naszych zachowań z postępowaniem wobec nas innych ludzi.
8. Pożegnanie – „prąd”. Zadajemy do domu zadanie pt. „Tajemniczy przyjaciel”. Każdy uczestnik losuje nazwisko drugiego i ma przez tydzień robić mu „ciche przyjemności” (przynajmniej raz dziennie).

NASZA GRUPA

Zajęcia V

Cele:

• cd. Integracji grupy i wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa w grupie,
• praca nad rozwojem empatii wśród członków grupy,
• lepsze poznanie się wzajemne oraz wzrost poczucia własnej wartości,
• kontynuacja zdobywania wiedzy o uczuciach, ich powiązania z zachowaniem człowieka i konsekwencjach stąd płynących.

1. Powitanie – „prąd”.
2. Omówienie zadania domowego – jak udała się zabawa „Tajemniczy przyjaciel”. Komu się nie udało i dlaczego? Wszyscy dzielą się swoimi uczuciami i refleksjami z ubiegłego tygodnia. „Przyjaciele” ujawniają się wobec tych, którym robili przyjemności. Zwrócenie szczególnej uwagi na osoby, którym zabawa nie udała się, omówienie przyczyn, wybranie kolejnych „tajemniczych przyjaciół” dla tych osób.
3. Zabawa ruchowa „Supeł”.
4. „Zabawy z dzieciństwa”. Prosimy, aby wszyscy zamknęli oczy i przypomnieli sobie, w co lubili się najbardziej bawić w dzieciństwie. Proponujemy się cofnąć w czasie jak najdalej i przypomnieć sobie rodzaje ulubionych zabaw, ich miejsca, przedmioty, ludzi, którzy nam towarzyszyli, zapachy itd. Organizujemy 2, 3 kółka (w każdym musi być ktoś z prowadzących) i opowiadamy po kolei swoje wspomnienia.
5. Po powrocie do kręgu organizujemy „Konferencję prasową”. Prowadzący zadaje pytania o ulubione zabawy. W omówieniu podkreślamy wszystko, co było wspólne w ich zabawach. Omawiamy także wymienione przez dzieci zabawy niezbyt eleganckie czy nawet niedozwolone, kwitując je to żartem to odpowiednim komentarzem. Nie dopuszczamy do opowiadania o zabawach okrutnych.
6. Prowadzący kładzie w środku okręgu koszyk z włożonymi doń karteczkami. Na każdej z nich jest krótka charakterystyka uczestnika przygotowana przez prowadzących z wychowawcami lub też przez samych wychowawców. Po kolei losujemy karteczki, a chłopcy zgadują, o kim mowa. Charakterystyki muszą być utrzymane w tonie pozytywnym.
7. Zabawa ruchowa – wspólne wstawanie i siadanie rękami zaplecionymi pod pachami sąsiadów. Następnie po kilku sprawnych wstawaniach i siadaniach siadamy w kręgu (ręce dalej zaplecione) i staramy się maksymalnie zacieśnić krąg. Prowadzący może obrysować kredą kółko, jakie powstało przy maksymalnym ściśnięciu się uczestników. Jeżeli uczestnicy mają ochotę na dalszą zabawę, proponujemy zbiórkę całej grupy na rozłożonej gazecie (wszyscy muszą się zmieścić).
8. Turlanie do siebie piłeczki tenisowej po rozłożonym i trzymanym przez wszystkich uczestników obrusie, ze słowami skierowanymi do określonej osoby: daję (darowuję) Ci …………… (uśmiech, sympatię, przyjaźń, wybaczenie itp.). Musi to być rzecz niematerialna. Zabawę poprzedzamy „burzą mózgów”, co ludzie mogą sobie dać niematerialnego.
9. Pożegnanie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia VI

Cele:

• integracja grupy cd.,
• podniesienie poczucia własnej wartości wśród uczestników,
• diagnoza struktury grupowej: ról i pozycji uczestników grupy oraz relacji emocjonalno-społecznych między nimi.

1. Powitanie – „prąd”
2. „Dłonie” – każdy z uczestników obrysowuje swoją dłoń. Uczestnicy mają za zadanie podać przykłady, co dobrego potrafi jego ręka. Na koniec tego ćwiczenia odczytuje swoje pozytywne cechy. Możemy również zrobić listę dobrych uczynków najczęściej występujących w grupie.
3. Zabawa pt. „Bezludna wyspa”. Prosimy uczestników, aby wyobrazili sobie, że są na bezludnej wyspie i muszą sobie ułożyć na niej życie. Na ćwiczenie to przeznaczamy około 20 minut, nie dając szczegółowej instrukcji, po to, by zaobserwować samodzielną aktywność uczestników grupy, strukturę grupy, role w grupie itp. Następnie omawiamy zabawę pytając uczestników, jak się podczas niej czuli, jaka była ich rola, co osiągnęli jako grupa na koniec zabawy i dzięki czemu. Dzielimy się spostrzeżeniami o ich zachowaniu w grupie i funkcjonowaniu grupy jako całości.
4. Socjogram grupowy. Rozdajemy kartki z rysunkami ludzików siedzących na drzewie. Prosimy każdego, aby umieścił siebie w odpowiadającym mu miejscu na rysunku. Następnie wspólnie umieszczamy każdego na osobnym rysunku dla całej grupy i omawiamy jaką stanowią grupę. (spójną czy rozbitą). Jeżeli znajdą się w grupie osoby zupełnie odizolowane, pytamy je, jak się czują w tej grupie i zachęcamy delikatnie, aby ujawniły swoje żale i pretensje do kolegów. Jeżeli zajdzie taka potrzeba – robimy sesję informacji zwrotnej do i od tych osób, tak aby poczuły się zauważone i mogły odreagować napięcie. Jeżeli uczestnicy nie chcą rozmawiać z grupą – nie zmuszamy ich do tego. Na koniec zajęć „burza mózgów” jak być dobrą grupą.
5. Pożegnanie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia VII

Cele:

• cd. pogłębionej integracji grupy, wzajemnego poznawania siebie jako jednostki i jako członka grupy,
• uświadomienie ról, pozycji i emocjonalnych więzi pomiędzy członkami grupy, z naciskiem na uwypuklenie tego, co jest wspólne i pozytywne w grupie.

1. Powitanie – „prąd”.
2. Rzeźby grupowe – prosimy ochotnika o ustawienie tzw. rzeźby grupy (może to zrobić wychowawca jeśli nikt się nie zgłasza), czyli ustawienie uczestników grupy w taki sposób, jak ich widzi „rzeźbiący”. Może nadawać nazwy poszczególnym fragmentom rzeźby albo całej rzeźbie.
3. Prosimy, by grupa utworzyła podgrupy, albo sami ich dzielimy i prosimy, by każda podgrupa ustaliła, jakie ma wspólne cechy (z nastawieniem na pozytywne lub użyteczne dla innych). Następnie wpisujemy te cechy do narysowanego na kartonie kwiatu (każda grupa zapisuje jeden płatek), a następnie znajdujemy wspólne cechy grupy jako całości i pisujemy je do środka kwiatu.
4. Podgrupy są proszone o przekazanie innym swoich cech charakterystycznych, które odróżniają je od innych. Prosimy, by każda podgrupa zareklamowała się innym, tzn. wymyśliła i przekazała co jest w niej takiego, czym może przyciągnąć innych. Pozostali uczestnicy mogą nagradzać brawami pomysł, który najbardziej im się podoba. Każda podgrupa wybiera dla siebie po jednej propozycji, która im się najbardziej podobała. Następnie zastanawiają się i przekazują innym podgrupom, co mogą dla nich zrobić takiego, co sprawiłoby im największą przyjemność. Wspólnie podgrupy weryfikują pomysły i każda z nich wybiera to, co chce dostać od innej. Realizują pomysły obdarowywania siebie nawzajem w trakcie zajęć lub poza nimi.
5. Pożegnanie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia VIII

Cele:

• zdobycie umiejętności analizy sytuacji konfliktowej (wyodrębnienie potrzeb, uczuć i zachowań),
• nauka wyrażania uczuć i potrzeb w takich sytuacjach,
• poznanie schematu rozwiązywania konfliktów oraz ćwiczenie tej umiejętności.

1. Powitanie – „prąd”.
2. Zabawa „Rywalizacja oczami”. Uczestnicy dzielą się na pary, które rywalizują za pomocą oczu. Przegrywa ten, kto pierwszy mrugnie. Bawimy się, aż zostanie ostatnia para, i wskazujemy zwycięzcę.
3. Odczytujemy sytuację trudną (konfliktową), np. „Maciek wchodzi do klasy, a jego krzesło, które było podpisane, zabrał Wojtek i na nim siedzi. Maciek podchodzi i żąda oddania krzesła. Wojtek odmawia, wywiązuje się bójka”. Zastanawiamy się w grupie, co stracą obie strony nie rozwiązując konfliktu, np.:
• pokłócą się,
• zerwą kontakty,
• będzie im smutno,
• będą za sobą tęskniły,
• żadna z nich nie otrzyma tego, czego chce,
• żadna z nich nie otrzyma tego, czego chce,
• zostaną ukarane (lub jedna z nich),
• konflikt rozszerzy się na grupę,
• będą się bać siebie nawzajem itp.
4. Pomysły zapisujemy na tablicy lub dużej kartce.
   a. Wspólnie zastanawiamy się nad możliwymi rozwiązaniami sytuacji, które zaspokoiły wspólne potrzeby.
   b. Oceniamy rozwiązania i wybieramy jedno jedno z nich – uznane przez grupę za najlepsze.
5. Zabawa ruchowa „Kółko i krzyżyka”. Grupa dzieli się na dwa zespoły: kółka i krzyżyki. Na hasło osoby z obu zespołów zajmują miejsca tak, jak do gry planszowej w „Kółko i krzyżyk”. Gramy, dopóki któraś z drużyn nie wygra. Zabawę można powtórzyć.
6. Pożegnanie – „prąd”.

NASZA GRUPA

Zajęcia IX

Cele:

• utrwalenie poczucia własnej wartości wśród uczestników grupy,
• utrwalenie umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowej,
• utrwalenie poczucia wspólnoty i solidarności grupowej.
1. Powitanie – „prąd”.
2. „Mocne strony” – prowadzący odczytuje każdemu uczestnikowi kartki z opisem jego mocnych stron. Następnie prosimy uczestników o podanie przynajmniej jednej mocnej strony dla wychowawcy grupy.
3. Rysunki zwierząt – rozdajemy uczestnikom kartki zwierząt, z których wybierają siebie jako „zwierzęta”. Następnie zbieramy kartki, składamy je i losujemy po jednej. Uczestnicy podają wszystkie cechy charakterystyczne dla tego zwierzęcia (lub tylko cechy pozytywne), a w końcu dowiadują się, kto to zwierze narysował.
4. Proponujemy kolejną analizę sytuacji konfliktowej, najlepiej takiej, która realnie istnieje w grupie. Jeżeli nie ma propozycji dotyczących spraw w grupie – czytamy historyjkę, w której opisana jest sytuacja konfliktowa i ją analizujemy. Historyjki takie można czerpać np. ze scenariuszy programów profilaktycznych „Zanim spróbujesz”, „Elementarz”. Następnie analizujemy i rozwiązujemy sytuację konfliktową według schematu:
• zdefiniowanie potrzeb, uczuć i zachowań bohaterów historyjki,
• co osiągnęli – jaki jest wynik obecnego rozwiązania,
• co można by zrobić, żeby rozwiązać konflikt zaspakajając potrzeby obu stron,
• wymyślamy w grupie możliwe rozwiązania – wypisujemy je na tablicy lub kartonie,
• zastanawiamy się, które z proponowanych rozwiązań jest najlepsze i wybieramy je jako rozwiązanie konfliktu. Jeżeli była odgrywana scenka – pytamy zainteresowane strony, które rozwiązanie najbardziej im odpowiada.
5. Wspólnie z grupą wymyślamy propozycję jakiegoś wspólnego działania grupowego, np. zrobienie totemu grupy lub stworzenie za pomocą różnych technik portretu naszej grupy. Realizujemy to zadanie utwierdzając w uczestnikach poczucie wspólnoty grupowej.
6. Pożegnanie – „prąd”

NASZA GRUPA

Podsumowanie.

Dzięki programom o charakterze socjoterapeutycznym istnieje możliwość stworzenia wychowankom placówek korekcyjnych – pozytywnych doświadczeń o charakterze społecznym, które będą pełniły rolę kompensacyjną w stosunku do ich doświadczeń negatywnych. Wydaje się, że cel programu – jakim jest głównie pogłębienie poczucia indywidualności, oraz podmiotowości członków grupy, a zarazem nawiązanie więzi grupowej, opartej na głębszych relacjach między członkami grupy – jest w obecnie zaproponowanym schemacie zajęć (przy ewentualnym wydłużeniu czasu ich trwania) możliwy do osiągnięcia. Podstawowe cele, jakie udaje się zrealizować, to:

• zwiększenie poziomu tolerancji w grupie (np. wobec osób na początku odrzuconych),
• zwiększenie gotowości do porozumiewania się ze sobą, nie tyko przy pomocy siły,
• lepsza kooperacja między członkami grupy,
• wzrost motywacji do uczestnictwa w tego typu zajęciach.